FONGTIL ho REBAS TL Marka Audénsia ho Vice Ministru Saúde Fortalesimentu Institusionál Saúde.

Iha loron 28 Fulan Fevereiru tinan 2024, Sekretariadu Forum ONG Timor-Leste (FONGTIL) hamutuk ho Rede ba Saúde Timor-Leste (REBAS TL) hala’o audénsia ho Vice Ministru Saúde Fortalesimentu Institusionál Saúde.

Audénsia ne’e hala’o iha Sala Enkontru Ministériu Saúde, Palacio das Cinzas, Caicoli Díli, ho Objetivu Itrodúz ezisténsia FONGTIL-REBASTL, atividade ne’ebé hala’o ona no liu-liu foka ba Advokasia iha Setór Saúde husi OSS membru REBAS-TL nsai hanesan parseiru Governu nian hodi haforsa sistema saúde iha Timor-Leste; Hametin relasaun servisu entre Ministériu Saúde no membru REBAS-TL ne’ebé sai hanesan parseiru Governu nian iha papel importante hodi halo advokasia iha setór saúde hodi haforsa servisu no sistema saúde iha Timor-Leste; entrega livru ba Vice Ministru Saude maka: Atu nune’e Vice Ministru Saude bele asesu no hatene deskobrementu no rekomendasaun husi rejultadu implementasaun programa auditoria sosial iha tinan 2022 no tinan 2023, hodi nune’e Ministeriu Saude bele tau konsideirasaun iha planu asaun, planu OGE.

Iha audénsia ne’e Koordenadór REBAS TL Sr. Ana Neves Soares hateten “Agradese ba disponibilidade Sua Exelensia Vise Ministru Fortalesimentu Institusionál de Saúde, halo Introdusaun konabá FONGTIL, Ezisténsia REBAS-TL hetan apoiu husi USAID-Health System Sustainability Activity, iha membru 43 iha teritóriu laran tomak inklui RAEOA ne’ebé servisu foka ba Setór Saúde ho indikadór 3: Rekursu Umanu, Nutrisaun, Be no Saneamentu. Aprezenta no relata mós atividade ne’ebé REBAS-TL halao ona : kapasitasaun membru REBAS-TL, Atividade Koleta dadus hodi halibur isu saúde sira, prepara rekursu ba advokasia no monitor ka avalia. Envolvimentu Ministériu Saúde iha Atividade REBAS-TL nian atu hetan informasaun servisu saúde no oinsá REBAS-TL bele halo advokasia ba Governo hanesan parseiru Governo nian hodi Haforsa Servisu no Sistema Saúde iha Timor-Leste ho Meta ida katak “Eleva Kapasidade OSS iha involvimentu ho Komunidade, Governo, halo Advokasia bazeia ba evidénsia ne’ebé iha hodi asegura servisu saúde ne’ebé inkluzivu, justu, kualidade ba Timor-Oan hotu no Haforsa Sistema Saúde iha Timor-Leste. REBAS-TL hato’o mós pedidu atu marka prejensa iha dia 11 de Marsu ne’ebé sei realiza Diálogo Nasionál ida entre Ministériu Saúde ho Membru OSS-REBASTL, estudante universitáriu sira ne’ebé estuda iha area saúde, Assosiasaun AMTL, APTL, AETL no Setór Privadu sira”.

Alendé ida ne’e Ofisiál Programa Auditoria Sosiál FONGTIL Sr. Miguel da Silva Ornai Aprezenta deskobrimentu ne’ebé hetan iha setór saúde nian iha Munisípiu Covalima, Baucau no Lautem liga ba isu, mak hanesan Postu Saúde balun be’e mos la iha, haris fatin a’at, la hijiene; Postu Saúde balun Ambulánsia la iha; Postu Saude balun aimoruk menus, pasiente ba simu mak paracetamol ho amoxilin; Postu Saúde balun la iha sala maternidade; Postu Saúde balun rai aimoruk la seguru, rai iha fatin nakloke de’it; Postu Saúde balun abandona tamba pessoál Saúde atu servisu ba la iha, Programa SISCA la lao iha suku no postu sira iha area rurais; Pessoal Saude balun tama servisu tarde no fila sedu; Pessoál Saúde balun fó atendementu ba pasiente ho lian si’ak ka maka’as; Postu Saúde balun fatin lixu ida de’it, loloos ne’e fatin lixu tenki iha tolu maka: lixu jerál, lixu infesaun no lixu kroat; Postu Saúde balun Pessoál Saúde ida de’it mak servisu iha ne’ebá; Mal Nutrisaun iha área rurais no área remotas sa’e maka’as tamba parte Saúde la sosializa ka fahe informasaun ba komunidade kona-ba ai-han nutritivu sira; Postu Saude balun moru la iha; no Komunidade asesu ba postu Saúde balun dook tebes.

Liután ida ne’e hatan ba issue hirak ne’e mak, Vise-Ministru Fortalesimentu Institusionál Saúde José dos Reis Magno hateten “Agradese ba pedidu no prezensa iha Ministériu de Saúde, Deskobrimentu, problema no dezafiu ne’ebé ita hasoru hanesan ita hotu nia problema, Prezensa FONGTIL iha rai ida ne’e importante tebes, hamutuk ita konstroi estadu ida ne’e”. Alende ida ne’e Vise-Ministru Fortalesimentu Institusionál Saúde José dos Reis Magno Estrutura Membru Governo iha Ministériu Saúde iha 3:Ministra Saúde; Vise Ministru Fortalesimentu Institusionál Saúde; no Vise-Ministru Operasionalizasaun Ospitalar. Iha Vise Ministru Fortalesimentu Institusionál Saúde Iha rekursu naton hodi halao servisu tuir mandatu ne’ebé iha. Programa Jeral Governo nian Prestasaun Servisu, Infraestrutura Saúde, Rekursu Umanu, Jestaun no Distribuisaun Medikamentu, Emerjensia Medikamentu, Jestaun Administrasaun ho Governo.
Tan ne’e, Vise-Ministru Fortalesimentu Institusionál Saúde José dos Reis Magno hateten “Asegura Servisu Saúde, Espasu ka fasilidade saúde, Planu Nasionál 2011-2030, Programa SISCA, Nutrisaun, Saúde inan no oan, Obesitas, Be no Saneamentu, Fatin Lixu, Pontualidade Servisu Pasoál Saúde sira, Atetude Pesoál Saúde nian, Padraun Kompetensia, Halo Lutu ba Postu-Saúde sira, Kuidadu Saúde Primáriu no Pedidu ba Diálogo Nasionál”.

Liután ida ne’e Vise-Ministru Saude Fortalesimentu Institusional Saude José dos Reis Magno hateten “prontu apoiu servisu sosiedade sivil liu-liu REBAS-TL hanesan parseiru Governo nian ho papel ida hanesan halo kontrolo sosiál isu saúde sira iha baze liu-husi rekolla evidénsia sira hodi bele halo advokasia ba Governo nia programa sira, haforsa servisu no sistema saúde iha Timor-Leste”.

Iha Audénsia ne’e hetan Partisipasaun Husi : Vice Ministru Saúde Fortalesimentu Institusionál Saúde.