Komunikadu Imprensa Mandatu ba Kargu sira A’as Liu iha Hirarkia Forsa Armada nian

Iha loron 13 Maiu 2020 Konsellu Ministru aprova komandante atual FALINTIL-Força de

Defesa Timor-Leste (F-FDTL) kontinua kaer kargu to’o 2024. Liu-liu revizaun ba Lei N.o

3/2010 21 Abril Lei Defeza Nasional. Revizaun ne’e ninia objetivu atu promove armonizasaun ne’ebé diak liu entre Lei Defeza Nasional no definisaun Polítika Defeza Nasionál no ba formulasaun asaun estratéjiku-militár Estadu nian, liuliu Konseitu Estratéjiku Defeza Nasionál, Konseitu Estratéjiku Militár, Sistema Forsa Nasional nian sira, Misaun Forsas Armadas ninian no Dispozitivu F-FDTL nian.

Iha âmbitu nomeasaun  no exonerasaun  ba Chefe Estado  Maior General das Força Armada (CEMGFA) no Vice-CEMGFA,  iha revizaun ne’e, Primeiru-Ministru  maka iha kompetênsia  atu propoin  ba Konsellu  Ministrus,  hamutuk  ho membru  Governu  nian ne’ebé iha kompeténsia iha matéria Defeza.

Materia sira ne’ebé liu daudauk ne’e, to’o agora seidauk publika iha dokumentu ofisial ruma. Iha tempu hanesan mandatu ba kargu CEMGFA no Vice-CEMGFA ramata ona iha fulan  Outobru  2019  no seidauk  halo nomeasaun  foun.  Hodi hein prosesu  ne’e, Fundasaun Mahein husu Governu hahu ona prosesu nomeasaun ka exonerasaun tuir Estatutu Militar F-FDTL nia dispozisaun. Portantu ita labele husik kargu sira iha ierarkia F-FDTL nian kontinua iha interinidade nia laran.

Kompetênsia nomeasaun

Kargu sira ierarkia F-FDTL nian liu-liu CEMGFA no Vice-CEMGFA nomea no exonera husi Prezidente Repúblika tuir Governu nia proposta ne’ebé hatuur iha alinea m) artigu

86 Konstitusaun Repúblika, artigu 14, no 1, alinea e) Lei N.o  3/2010 de 21 de Abril Lei

Defeza  Nasional  no  n.o  1 no  2 artigu  74  Decreto-Lei  N.o  28/2016  de  13  de  Julho Primeira Alteração ao Decreto-Lei N.o  7/2014, de 12 de Março (Estatuto dos Militares das F-FDTL).

Prosesu nomeasaun

Tuir Decreto do Governo N.º 6/2016, de 11 de Maio Regimento do Conselho Superior de   Defesa   Militar,   prosesu   nomeasaun   hahu   husi   membru   Governu   ne’ebé kompetênsia iha área Defeza ka Ministru Defeza, halo audisaun no konsulta uluk ho Konsellu   Superior  Defeza  Militar  ne’ebé  kompostu   husi  CEMGFA   nomos  Vice- CEMGFA,  Komandante  Komponente  sira,  no  prezide  husi  Ministru  Defeza.  Hafoin

hetan ona aprovasaun iha Konsellu Superior Defeza Militar maka Ministru Defeza sei hato’o ba Konsellu Ministru atu hetan aprovasaun. Prosesu ikus liu sei hato’o proposta aprovasaun husi Konsellu Ministru ba Prezidente Repúblika nomeia ka exonera hafoin rona tiha Konsellu Superior Defeza no Seguransa no dekreta tuir Dekretu Prezidente Repúblika nian no públika iha Jornal da Repúblika.

Durasaun no renovasaun

Tuir norma sira iha Estatutu Militar F-FDTL nian exersisiu kargu sira CEMGFA no Vice- CEMGFA iha durasaun maxima tinan haat, no bele renova ba dala ida deit, tuir n.o  3 artigu 74 Decreto-Lei N.o  28/2016 de 13 de Julho Primeira Alteração ao Decreto-Lei N.o 7/2014, de 12 de Março (Estatuto dos Militares das F-FDTL).

Iha kazu sira ne’ebé pasa ona ba idade reforma no kontinua kaer funsaun sira iha F- FDTL. Iha ne’ebé regula tuir n.º 1 artigu 195 Decreto-Lei N.º 28/2016 de 13 de Julho Primeira  Alteração ao Decreto-Lei N.º 7/2014, de 12 de Março (Estatuto dos Militares das F-FDTL) hateten katak militar sira ne’ebé passa ba situasauan reforma bainhira atinji  ona  idade  tinan  60.  Nune’e  bainhira  iha  situasaun  reforma  kontinua  exerse funsaun tenke hala’o tuir dispozisaun alinea d) no e) n.º 2 artigu 195 Decreto-Lei N.º

28/2016 de 13 de Julho Primeira Alteração ao Decreto-Lei N.º 7/2014, de 12 de Março (Estatuto dos Militares das F-FDTL). Katak kontinuidade funsaun ho periodu maximu tinan ida, renovalvel. Iha kazu CEMGFA no Vice-CEMGFA  hafoin hetan aprovasaun husi Prezidente Repúblika no dekreta tuir Dekretu Prezidente Repúblika nian.

Kazu atual CEMGFA no Vice-CEMGFA

Major  General  Lere  Anan  Timur  nomea  ba  kargu  CEMGFA  iha  tinan  2011  ho  nia durasaun  tinan  haat no ramata  iha tinan  2015.  Nune’e  iha periodu  2015  to’o 2018 rekondus dala-tolu tui-tuir malu (alinea d no e n.o  2 artigu 195 Estatutu Militar F-FDTL nia dispozisaun) husi tinan 2015-2016 no 2016-2017 la’o ho polêmika no 2017-2018

deit maka la’o ho susesu. Polêmika 2015-2017 repete fila-fali iha periodu 2018-2019 iha ne’ebé Major General Lere Anan Timur nia kargu nu’udar CEMGFA  ramata iha loron 6 Outobru 2018 no kontinua la halo nomeasaun ka rekondusaun ba kargu ne’e. To’o loron 14 Juñu 2019 Prezidente Repúblika nomea fila-fali Major General Lere Anan

Timur ba kargu CEMGFA ho Dekretu Prezidente Repúblika N.o 24/2019 loron 14 Juñu.

 

Maske nune’e, Dekretu Prezidente Repúblika N.o 24/2019 loron 14 Juñu hodi nomea Major General Lere Anan Timur ba kargu CEMGFA  hamosu inserteza  ba durasaun mandatu ne’e rasik. Portantu dekretu ne’e nia efeitu hahu husi loron 6 Outobru 2018 maibe  la  determina  klaru  to’o  bainhira  maka  Major  General  Lere  Anan  Timur  nia mandatu ramata nu’udar CEMGFA no hatete deit “duração não superior ao limite legalmente definido”.

 

Dispozisaun husi alinea d) no e) n.o  2 artigu 195 Estatutu Militar F-FDTL aplika ona desde  tinan 2015 to’o 2018 no Dekretu  Prezidente  Repúblika  N.o  65/2017   loron 4

Outobru hala’o tuir alinea d) no e) n.o  2 artigu 195 nia haruka no dekreta husi atual

Prezidente Repúblika rasik. Maibe Dekretu Prezidente Repúblika N.o 24/2019 loron 14

Juñu kona-bá durasaun kargu kontraria ho dekretu sira anterior no materia ne’e mos laregula iha Lei ruma.

 

Iha análiza seluk ba Dekretu Prezidente Repúblika N.o 24/2019 loron 14 Juñu kona-bá durasaun kargu “duração não superior ao limite legalmente definido” nafatin hala’o tuir alinea  d) no e) n.o  2 artigu  195 Estatutu  Militar F-FDTL  nia dispozisaun.  Ne’e mos mandatu Major General Lere Anan Timur nu’udar CEMGFA  ramata ona iha loron 6

Outobru 2019 no tenke hahu ona prosesu foun kona-bá nomeasaun ka exonerasaun.

 

Nune’e mos Vice-CEMG Brigadeiru General Falur Rate Laek nia mandatu ramata ona iha loron 1 Outobru 2019. Iha ne’ebé tuir Dekretu Prezidente Repúblika N.o  39/2018 loron  21  Setembru  Brigadeiru  General  Falur  Rate  Laek  nomea  ba  kargu  Vice- CEMGFA ba periodu tinan ida ho nia efeitu hahu husi loron 1 Outobru 2018 tuir alinea d) no e) n.o 2 artigu 195 Estatutu Militar F-FDTL) nia haruka.

 

Lolos Governu hanesan parte ida husi prosesu nomeasaun halo ona proposta ba Prezidente Repúblika hodi nomea ka exonera tuir artigu 86 Konstitusaun RDTL, alinea e) artigu 14 Lei Defeza Nasional, artigu 70 no  n.o 1 no 2 artigu 74 Estatutu Militar F- FDTL nomos Decreto do Governo n.° 6/2016, de 11 de Maio Regimento do Conselho Superior  de  Defesa  Militar  nia  haruka.  Maibe  kontinua  la  hola  inisiativa  hodi  hahu

prosesu  ne’e  no  husik  kargu  CEMGFA  no  Vice-CEMGFA  kontinua  iha  situasaun inserteza no interinidade.

Rekomendasaun

 

Rekomenda   ba   Governu   partikularmente   Ministru   Defeza   hahu   ona   prosesu nomeasaun ka exonerasaun (sob proposta) ba kargu CEMGFA no Vice-CEMGFA tuir Decreto do Governo n.° 6/2016, de 11 de Maio Regimento do Conselho Superior de Defesa Militar no n.o  1 no 2 artigu 74 Estatutu Militar F-FDTL nian. Iha ne’ebé   kargu CEMGFA  no  Vice-CEMGFA  desde  loron  6  Outobru  2019  to’o  agora  kontinua  iha situasaun interinidade.  Nune’e, iha prosesu ne’e mos nafatin hala’o tuir n.o 3 artigu 74 ka alinea d) no e) n.o 2 artigu 195 Estatutu Militar F-FDTL nia dispozisaun.

 

#Vontes Informasaun husi Fundasaun MAHEIN.

Atu hetan informasaun kle’an liu kona-bá asuntu ne’e bele kontaktu:

João Almeida

Acting Director

Email:  almeidamahein@gmail.com

Telemovel: (+670) 7756 1184 / 77103346